Kven kjem etter mannen?

Fylkesmannen er gammaldags og utdatert, slo statsråd Nikolai Astrup (H) fast tidlegare i sommar. Han sikta vel å merke til namnet, ikkje til det snart 360 år gamle embetet i seg sjølv.

Staten ønsker å fjerne alle kjønnsspesifikke embetstitlar, og då er det opplagt at ein statleg «mann» heng i ein tynn tråd.

Misnøye med fylkesmannsnamnet har bobla fram fleire gonger dei siste tiåra, og påstandane om manglande kjønnsnøytralitet er ein gjengangar. Men der etterstavinga «-mann» vert oppfatta som prinsipielt problematisk, er det forstavinga «fylkes-» som har skapt praktiske vanskar.

Historisk var den statlege fylkesmannen og den sjølvstyrte fylkeskommunen nærast to sider av same sak, og då var ein slik språkleg markør på det nære hopehavet naturleg. Men i nyare tid er namnelikskapen ei kjelde til forvirring og forveksling.

Sjølv om eg forstår motførestellingane, forsvinn det òg noko verdifullt saman med det gamle namnet. Det knappe og konsise ved tittelen har i seg sjølv ein eigenverdi.

«Fylkesmannen» er dessutan både ei embetsnemning og namnet på heile organisasjonen. Dobbeltydinga kan ha skapt visse vanskar; mellom anna kan den ha gitt grobotn for førestillingar om at embetet er identisk med ein «mann» som eigenrådig sit og herskar over strandsoner, fjellgrenser og kommunebudsjett.

Men språkbruken har òg noko pedagogisk ved seg: Den understrekar ein historisk kontinuitet tilbake til den gong «mennesket og embetet» var to sider av same sak, og den uttrykker den grunnleggande ambisjonen om at embetet – trass alle innbygde spenningar og mangfaldet i oppdraget – skal tale med éi røyst.

Opp gjennom historia har det vore lansert ei rekke spreke framlegg til nye titlar for statens fremste representantar ute i distrikta, men dei har alle – av ulike grunnar – feila.

I 1919 skifta amta namn til fylke, og det vi tidlegare kalla amtmenn, vart då «automatisk» døypt om til fylkesmenn.

Men undervegs i prosessen verserte fleire alternativ. Ansvarleg statsråd, norskdomsmannen Jørgen Løvland (V), grov djupt i historia og føreslo at Kongens mann etter mellomaldersk føredøme skulle titulerast jarl.

Som venteleg kan vere, drukna framlegget i ei bølgje av hån. For å oppnå ein slik tittel var det ikkje nok å skilte med at ein hadde vore ekspedisjonssjef i Finansdepartementet; nei, «kandidaten bør have været bjørnejæger fra barndommen av», raljerte Aftenposten.

«Fylkesmannen» var oppe til diskusjon att i samband med dei omfattande fylkesreformene midt i 1970-åra. Dåverande embetsinnehavar i Østfold, Jakob Modalsli, hevda då at fylkesmannsembetet i røynda fungerte som eit statleg direktorat, og burde døypast om deretter: Sjølv kunne han tenke seg å vere direktør i eit Statens direktorat for Østfold eller Østfolddirektoratet.

Men Modalsli bidrog til å skyte ned sitt eige forslag. Han konstaterte resignert at direktoratsforma stod lågt i kurs på denne tida, og at den politiske viljen til å utstyre nasjonen med 18 nye direktorat følgjeleg var minimal.

Den viktigaste grunnen til at vi i 2020 enno held oss med «fylkesmenn», er at ingen så langt har klart å hoste opp noko betre alternativ. Derfor er det eit sjansespel når departementet allereie har avgjort at det gamle namnet skal skrotast frå nyttår, utan at det nye er på plass.

Departementet har etterlyst «gode innspill fra folk i hele landet» – noko som naturlegvis kan vitne om sunne, demokratiske instinkt, men som med ferske røynsler frå kommune- og regionreforma òg kan lesast som uttrykk for at dette med namneval eigentleg ikkje er så forbaska nøye.

Enten den folkelege idémyldringa kastar noko av seg eller ikkje, kryssar eg fingrar for at departementet er medviten om at staten held seg med eit eige språkråd som bør mobiliserast som faginstans.

Kravet om kjønnsnøytralitet er berre eitt av fleire omsyn å ta, no som fylkesmannen ikkje lenger kan vere fylkesmann.

Løysinga må òg spegle den autoriteten vi forventar av statens fremste representantar, utan på den eine sida å verte for pretensiøs, eller på den andre sida for omstendeleg eller keisam.

Omsynet til klårspråkspolitikk gjer at namnet bør vere nokså intuitivt forståeleg, at ein tydeleggjer at det er snakk om eit embete og ein organisasjon med eit territorialt avgrensa ansvar, og at ein unngår namn som skapar fare for forveksling og forvirring.

Det vil i praksis seie ord som inneheld «fylke», men også det i norsk samanheng så ulne omgrepet «region(al)».

Det er likevel etter mitt syn i større grad ein føremon enn ein ulempe om embetstittel og organisasjonsnamn er identiske eller nærliggande.

Det einaste framlegget så langt som innfrir alle punkt på kravlista, vart kuriøst nok lansert som ein aprilspøk av dåverande fylkesmann Magnhild Meltveit Kleppa i 2015. «Magnhild vil bli guvernør», heitte det i pressemeldinga, som fekk minst éi lokalavis i Rogaland til å gå på limpinnen.

Ja, flir gjerne godt og lenge, men når alt kjem til alt, gjer spøken seg endå betre som alvor- Kvifor skal ikkje vi la oss inspirere av den terminologien staten nyttar i engelsk språkdrakt? The County Governor of Rogaland eksisterer allereie. Eg held ein knapp på Guvernøren i Rogaland, iallfall til nokon kjem opp med noko betre.