For mykje Svarte-Per i offentleg sektor

Kommunesektoren står i hovudsak for tenesteytinga i offentleg sektor. Tenesteytinga skjer innan rammer og på vilkår som i stor grad er fastsette av staten. Kommunesektoren og staten er følgjeleg tett samanvovne i ein lagnadsfellesskap. Det er viktig at kommunesektoren og staten for innbyggjarane står fram som to partar som spelar på lag - ikkje som to motspelande partar som først og fremst er opptekne av sjøl å kome i eit godt lys, men gjerne plasserer Svarte-Per hos «motparten» om ein sjølv har noko å vinne på det.

Ein vil aldri oppnå ein situasjon med full harmoni og samordning mellom forvaltningsnivåa. Det er truleg heller ikkje ønskjeleg. Det er likevel gode grunnar til å hevde at forvaltningsnivåa bør samordnast noko betre enn det som er tilfelle i dag.

Kritiserer kvandre
Ein forskingsrapport syner til dømes at nær 60 prosent av artiklane om fylkeskommunen som også handlar om andre forvaltningsnivå inneheld kritikk av eitt nivå frå eit anna! Lesarane får eit bilete av ein offenleg sektor der dei ulike delane i stor grad er opptekne av å kritisere kvarandre.
Kommunar og fylkeskommunar blir lett taparar i denne situasjonen. Det er dei som ikkje kan levere dei tenester som innbyggjarane ønskjer - og som staten ofte lover at dei skal få. Staten kan i første omgang kome i eit betre lys. Han kan spele rolla som overvakar og refsar, og som den som frå tid til anna grip inn og ordnar opp. På sikt vil også staten tape. Offentleg sektor er så integrert at vurderingar av ein del vil smitte over på dei andre.
Det er mange grunnar til at ein så ofte kjem i situasjonar med kritikkutveksling. Ein viktig grunn er truleg at det norske politiske systemet er slik at det er staten som lovar tenester, men det er kommunar og fylkeskommunar som skal levere dei. Samstundes er inntektene til kommunar og fylkeskommunar i stor grad styrte av staten, men det er ikkje nødvendigvis dei same delar av staten som lovar og løyver. Det kan derfor lett bli eit gap mellom lovnader om tenester og dei ressursar som skal til for å levere desse tenestene.

Samsvar oppgåver - ressursar
Det burde vere mogeleg å få til ei semje mellom staten og kommunesektoren om at dette kan svekke legitimitet for heile offentlege sektor. Både kommunesektoren og staten bør derfor vere interesserte i kva ein kan gjere med situasjonen.
Eit hovudtiltak for å betre situasjonen må vere å få til betre samsvar mellom oppgåver og ressursar. Ein må sørgje for å kome i ein situasjon der det faktisk er mogeleg å yte dei tenestene som blir lova. Ein meir forpliktande forståing mellom kommunesektoren og staten av kva ressursar som skal til for å yte eit visst omfang tenester av ein viss kvalitet, vil vere eit godt tiltak for å redusere problemet.

Samråding eller forhandlingar?
Ein strategi er å satse på samråding. Føresetnaden som ligg under då, er at problemet i hovudsak er eit informasjonsproblem. Dersom ein får fram den nødvendige informasjonen, vil enten kommunesektoren innsjå at ein kan produsere tenestene med dei ressursane som står til rådvelde, eller staten vil auke ressurstilgangen eller redusere lovnaden om tenester.
Ein annen strategi er å forhandle fram ei forpliktande forståing. Begge partar må då vere forplikta av forhandlingsresultatet. Forpliktinga på statleg side er i hovudsak ei forplikting på forholdet mellom ressursar og tenester. Forpliktinga vil ikkje hindre staten i å love fleire eller betre tenester, så lenge ressurssida blir justert tilsvarande. Forpliktinga på kommunesektoren si side er i hovudsak å levere dei tenestene ein er samde om med dei ressursane som står til rådvelde.

Kan bli supperåd
Samrådingsstrategien vil vere effektiv dersom informasjon er hovudproblemet. Dersom det ikkje er tilfelle, kan eit formelt etablert samrådingsorgan lett kome i eit uheldig lys som eit supperåd. Fordelen med denne strategien er at han ikkjei så stor grad som forhandlingsstrategien bryt med dagens system. Han er då truleg enklare å få prøvd ut. Dersom ein vel denne strategien, bør ein evaluere ordninga forholdsvis raskt. Dersom erfaringane ikkje er gode, bør ein vurdere enten å avskaffe ordninga eller gå over til meir forpliktande forhandlingar. Ein bør sørgje for at ein ikkje kjem i den situasjonen at ein negativ vurdering av samrådingsstrategien blir nytta til å avvise forhandlingsstrategien.
Forhandlingsstrategien byggjer på at hovudproblemet på statleg side er at staten ikkje talar med ei tunge. Det har mindre med informasjon enn med makt, arbeidsdeling og ansvar å gjere. For å sikre ei avstemming av tenester og ressursar er det derfor nødvendig med ei avtale som er forpliktande for heile statsforvaltninga, og som kommunesektoren kan nytte som skjold når ulike delar av statsforvaltninga vil fremje sine særinteresser. Staten på si side kan vise til avtalen og må kunne nytte sanksjonar overfor kommunar eller fylkeskommunar som ikkje følgjer opp avtalen.

Krev kunnskap
Forhandlingsstrategien krev mykje meir kunnskap og informasjon enn informasjonsstrategien. Det vil vere svært uheldig dersom ein forhandlar fram avtalar som er urealistiske. Det krevst også ei medviten avgrensing av kva spørsmål det skal forhandlast om. Detaljeringsgraden må ikkje vere så stor at ein druknar i papir. Ein kan enten starte med eit avgrensa felt, eller ein kan avgrense seg til ei forholdsvis grov «hovudavstemming» av ressursar og tenester.
Ei innvending som kan kome mot forhandlingsstrategien er følgjande: «Noreg er ein einskapsstat. Staten har oppretta kommunesektoren. Det er då ikkje naturleg at staten forhandlar med kommunesektoren. Kommunesektoren har sjølvråderett innan grenser sette av staten, ut over det blir kommunesektoren styrt av staten som ein underordna del av offentleg sektor.»
Denne innvendinga bør truleg ha mindre vekt i praksis. Forsking har vist at forhandlingar mellom forvaltningsnivåa er vanleg i vestlege land utan omsyn til om dei er føderasjonar eller einskapsstatar. Problemet er at forhandlingane ofte er fragmenterte og sektorbaserte. Det skaper ofte problem med heilskapen og avstemminga av ressursar og tenester. Det kan vere behov for eit forhandlings- eller samrådingsopplegg som samlar trådane og fokuserer på dei sentrale fakturane.

Krav til KS
Opplegget stiller krav til KS. Først og fremst må KS kunne dokumentere kva tenesteyting kostar. I nokon mon må ein kunne støtte seg til Kostnadsregningsutvalet, men KS må ha eigen kompetanse. KS må også kunne vise til effektiviseringsarbeid i kommunal og fylkeskommunal tenesteyting. Elles vil ein lett miste truverd og bli sett som ein part som nyttar forhandlingane eller samrådingane til å sikre ressursar samstundes som ein skjermar seg for krav om effektiv tenesteyting. Det vil neppe gi dei beste føresetnader for samrådingane eller forhandlingane. KS må også tenkje gjennom kva ein skal gjere i situasjonar der ein eventuelt ikkje klarar å halde det ein har forplikta seg til.
Det er neppe tvil om at det blir nye og større krav til KS. Krava aukar truleg med aukande forplikting. Det er større krav ved forhandlingar enn ved samråding.

Det er viktig at kommunesektoren og staten for innbyggjarane står fram som to partar som spelar på lag

Ein strategi er å satse på samråding mellom staten og kommunesektoren. Føresetnaden som ligg under då, er at problemet i hovudsak er eit informasjonsproblem

Forhandlingsstrategien byggjer på at hovudproblemet på statleg side er at staten ikkje talar med ei tunge

Det er neppe tvil om at forhandlingsstrategien stiller nye og større krav til KS

Skrevet av: Per Stava